Lagomlife.net – Dù không mê quà vặt như một người con gái Việt chính hiệu, mình vẫn có những lúc tâm hồn lửng lơ chỉ mơ đến cốc cà phê và miếng bánh ngọt. Không biết cái thói “thèm fika” đã ăn vào trong lối sống của mình từ bao giờ.
Fika là một thói quen quà vặt của người Thụy Điển. Mà đã ở Thụy Điển thì đương nhiên “quà bánh” phải là đồ ngọt. Trung bình mỗi năm, một người Thụy Điển bỏ ra 210 SEK hằng tháng vào fika. Có người chỉ mua một cốc cafe 10 đồng, cũng có người lồng lộn bánh trái một lần đã hết vài trăm. Konsumentverket – nôm na là “Cục Tiêu dùng” cũng khuyến cáo người dân về ngân sách fika – một thứ tiêu tốn kiểu tích tiểu thành đại.
Nhưng túm cái váy lại, quà vặt fika nơi này có gì đặc biệt? Mình lập ra đây một danh sách vừa có tính quốc dân, vừa pha trộn một chút cá nhân của mình. Bạn đến Thụy Điển vào tháng nào thì đừng quên fika cho đúng điệu nhé!
Tháng 1: Phá cỗ nhà bánh gừng (pepparkak)
Nhà bánh gừng được bày biện từ trước Giáng sinh và bọn mình thường phá cỗ trong kỳ nghỉ lễ liền tù tì sang năm mới. Có năm bọn mình được mời đi nghỉ lễ ở biệt thự mùa đông ở Branäs của họ hàng. Ban ngày là đầy ắp những hoạt động ngoài trời của khu nghỉ dưỡng, buổi tối là lúc cùng nhau ăn những món nóng sốt rồi kết thúc bằng boardgame và fika bẻ nhà bánh gừng ra ăn.
Có người cầu kỳ tự làm bột và nướng những tảng bánh gừng để dựng nhà theo ý đồ riêng. Ai không câu nệ lắm thì chỉ cần mua bộ nhà bánh có sẵn, đun đường thành keo hoặc thậm chí mua luôn mấy tuýp keo đường về gắn rồi trang trí tưng bừng là xong. Trong hình là ngôi làng bánh gừng của bọn mình, trong một dịp tổ chức tiệc bánh gừng với vài gia đình có con nhỏ.
Tháng 2: Ăn bánh semla mừng lễ “Thứ Ba béo”
Vừa qua Giáng sinh và năm mới, dứt mùa bánh nhụy hoa nghệ tây là bụng dạ cũng bước ngay vào mùa bánh semla. Bánh được bày bán sớm ở các siêu thị nên bạn không cần phải chờ tới chính hội (ngày bánh semla trùng ngày “Thứ Ba béo” (fettisdag – thứ Ba ăn đồ béo) – chừng 7 tuần trước lễ Phục sinh).
Vỏ bánh thường có trộn bột quế. Ẩn bên dưới và trong nhân là kem vanila hoặc hạnh nhân – rất béo. Cắt một phần nóc của bánh, bắt kem tươi (lại béo nữa) phủ lên rồi đặt lại phần nóc bánh chông chênh trên cùng, rắc thêm đường bột. Bánh trao tay cho khách luôn phải được đặt trong túi đáy rộng và có khung các-tông kẻo làm bẹp kem và mất dáng. Có nơi ăn bánh kiểu khô, có nơi lại hâm nóng sữa tươi vào một chiếc đĩa trũng lòng, đặt bánh lên đó rồi mới ăn. Chiếc bánh thông thường khá bự, ấy thế mà mình bao giờ cũng xơi nguyên chiếc.
Hằng năm, trên các báo địa phương thường có mục bình chọn xem tiệm bánh nào có semla ngon nhất. Không có trao thưởng gì đâu, nhưng người mua kéo đến rầm rầm cũng là một cái giải to rồi.
Tháng 3: Bánh waffle và bánh công chúa (prinsesstårta)
25/3 là ngày bánh waffle (våffla) ở Thụy Điển, ngày lễ Mùa xuân và bắt đầu nông vụ xuân. Vào ngày đó, tổng lãnh thiên thần Gabriel báo tin cho Đức mẹ đồng trinh Maria biết rằng bà đã thụ thai. Còn chuyện bánh này có liên quan thế nào đến tôn giáo thì mình… chịu. Nhưng tóm lại, ăn bánh våffla là để mừng xuân.
Món bánh này ăn ở các tiệm våffla, buffet sáng ở khách sạn hoặc làm tại nhà là ngon nhất, lý do là phải ăn nóng. Thường có loại chảo gang chuyên dụng với những đường gân nổi và tạo hình khuôn cho bánh. Bánh nướng xong có hình bông hoa, nổi vân và lên màu vàng sậm, bột có độ hơi giòn và xốp. Múc kem tươi đổ lên, thêm mứt quả và trái cây tươi, phủ chút đường bột nữa là có một bữa fika “quà vặt mà không lặt vặt” hoàng tránh ấm bụng.
Cũng trong tháng 3 ở vùng Småland còn có ngày lễ bánh Công chúa (prinsesstårta ) vào thứ năm đầu tiên của tháng. Tương truyền xưa kia có nàng công chúa khi được ăn bánh này thì rất mê mẩn. Bánh có nhân kem, ga tô, mứt dâu và phủ một lớp marzipan màu xanh lá cây, rắc đường bột rồi đặt lên trên cùng một bông hoa hồng đỏ xinh xinh cũng bằng marzipan. Prinsesstårta là một trong những loại bánh ga-tô kem phổ biến nhất ở Thụy Điển, có mặt quanh năm ở hầu hết mọi tiệm bánh và siêu thị.
Tháng 4: Ăn trứng đón lễ Phục sinh
Phục sinh vốn là ngày lễ tôn giáo và được tính là “ngày màu đỏ” (röd dag, nghỉ lễ toàn dân) ở Thụy Điển, cho dù đất nước này rất vô thần. Kỳ nghỉ Phục sinh thường kéo dài 4 ngày nên người ta thường quây quân bên gia đình và họ hàng – bất kể ở nhà hoặc du lịch. Các nhà hàng, quán cafe và khách sạn thường có menu bữa sáng Phục sinh.
Tuy nhiên, không gì tuyệt vời bằng một buổi fika trong vườn nhà, ngắm hoa thủy tiên (påsklilja) bung nở dưới những tán cây táo cây mận. Trên chiếc bàn là đầy nhóc những vật dụng trang trí hình gà con và thỏ. Sẽ có đặc sản… trứng luộc đã được các em bé trong nhà bôi màu lên sẵn, hoặc cũng có thể vừa mới… bới được từ mấy bụi cây ngoài vườn. Dụng cụ ăn trứng phải có cốc đựng trứng và thìa. Trứng ăn kèm bánh mỳ, cá hồi muối, trứng cá muối, các loại sốt béo.
Tháng 5: Tưng bừng ngày “Bánh nhà làm” (Hembakatdagen, 6/5)
Đầu tiên là ngày bánh sô-cô-la viên (chokladboll) 11/5. Một viên bánh sô-cô-la lạo xạo đường, bé bằng chừng 2 ngón tay, bên ngoài phủ cơm dừa khô. Nhiều tiệm bánh còn khéo đổi công thức, bổ sung quả chà là và các loại ngũ cốc healthy. Với độ ngọt của nó, một viên chokladboll là đủ cho một bữa quà vặt không cầu kỳ.
Rồi đến 15/5 là ngày bánh hạt bạch đậu khấu (kardemummabulle). Công thức bánh cực kỳ đơn giản vì đây là món quà vặt fika rất phổ biến: tương tự bánh quế, nhưng thay bột quế bằng bột hạt cardamom, rồi tạo hình bánh theo kiểu đặc trưng.
Kết thúc tháng “Bánh nhà làm” là ngày bánh muffin 27/5, cũng là một loại quà vặt fika phổ biến toàn cầu và có vô vàn công thức. Tuy nhiên, chiếc bánh muffin mình thích nhất lại không đến từ một tiệm bánh nào, mà là hiệu Fria đóng gói bán trong siêu thị – mềm, xốp, không quá bự, và nói chung là ăn một muốn ăn hai.
Tháng 6: Ăn bánh cầu vồng mừng hội West Pride
Thực ra không có món quà vặt fika gì gọi là cầu vồng, mà là các tiệm bánh thường giới thiệu một loại bánh với công thức và hình thức đặc biệt để cổ vũ cho West Pride – đại hội đồng tính diễn ra vào đầu tháng Sáu.
Ví như tiệm Mr. Cake có bánh Pink Celebration. Còn ở tiệm Steinbrener & Nyberg, miếng pralin Rainbow bé như cái mắt muỗi và có giá 25 SEK (khoảng 60 000 VND). Thụy Điển vốn là một trong những đất nước dẫn đầu về dân chủ và nhân quyền nên đương nhiên mọi giới tính đều được chào đón. Stockholm còn được gọi là gayborhood cơ mà.
Tháng 7: Dâu tây Thụy Điển cùng kem tươi
Dâu tây Thụy Điển rộ mùa vào tầm tháng 6 – 7. Vào dịp này, nhiều nhà vườn ở các làng quê cũng mở cửa đón khách đến hái dâu tây. Dâu hái tại vườn giá đắt hơn mua trong siêu thị, nhưng thường thơm ngọt hơn và đương nhiên là không bị dập nát. Nhiều người kỹ tính lắm, không bao giờ mua dâu tây nhập khẩu mà chỉ đợi khi vào giữa mùa có dâu Thụy Điển mới chịu ăn.
Dâu tây thường được dùng trang trí bánh kem hoa quả mùa hè, ăn cùng kem ngọt lạnh (glass), hoặc đơn giản nhất nhưng cũng thuần vị nhất là ăn với kem tươi (grädde). Hãy xách theo một hộp dâu tây và chai kem tươi cùng bình cafe, lên phà ra đảo, trèo lên mỏm núi đá, ngồi dưới tán cây thông mà vừa fika vừa ngắm trời biển Bắc Âu xanh ngắt một màu. Tháng 7 chỉ cần có vậy thôi!
Tháng 8: Sandwich tôm kiểu Bắc Âu (räkmacka) và bánh cuộn (rulltårta)
Lựa chọn của mình cho tháng 8 là đến một nhà hàng ở Långedrag, ngồi vắt vẻo trên ban công hướng ra biển lúc hoàng hôn, gọi một chiếc sandwish tôm và một ly vang trắng mát lạnh. Món bánh này trông lúc nào cũng thật gọi mời với một “núi” tôm biển nằm trên đĩa.
Nếu đãi khách ở nhà với món này, bạn chỉ cần vài phút là có một bữa thịnh soạn. Phần đáy là một miếng bánh mỳ, thường là loại bánh mỳ đen ngũ cốc, bên trên đặt lá xà lách cho bánh khỏi bị ướt, phết một chút sốt béo rồi rắc tôm lên. Tôm mua trong siêu thị là loại đã chế biến, đóng hộp ngâm nước muối, hoặc tôm tươi luộc muối nguyên vỏ thì bạn mua về phải lột vỏ. Tiếp đó, cắt quả trứng luộc ra làm tư (bổ múi cau) rồi trình bày cùng chanh vàng và rau thơm tùy ý. Cuối cùng lấy một thìa trứng cá muối xếp lên kèm một cành thì là nhỏ.
Cũng trong tháng này có 8/9 là ngày bánh cuộn (rulltårta) – một loại bánh phổ biến trên toàn thế giới, có mặt trong cả các siêu thị ở dạng bánh tươi hoặc bánh đóng hộp bảo quản. Phần nhân phết bên trong để cuộn lại thường là kem hoặc mứt quả. Một điểm cộng cho loại quà vặt fika này là bạn có thể cắt miếng to nhỏ tùy ý chứ không chia khẩu phần như các loại bánh buns (bulle).
Tháng 9: Ăn bánh táo để tôn vinh quả táo
Ngày 25/9 là ngày tôn vinh quả táo (äpplets dag) nên hãy ăn bánh táo nhỉ! Bánh táo là một trong những loại quà vặt fika thuộc diện “bánh nhà làm”, bởi vì táo bán trong siêu thị quanh năm, rẻ và nhiều vô kể. Đã vậy, người Thụy Điển có vườn cũng thường trồng táo, cứ đến mùa quả chín rộ là lại làm bánh ăn.
Bánh táo mình thích nhất là loại bánh của… siêu thị Lidl. Bánh táo thông thường là kiểu pie mềm từ trong ra ngoài, còn Lidl làm bánh kiểu pastry có nhân mứt táo bên trong vừa dẻo ướt lại vừa có độ giòn của miếng táo vụn.
Tháng 10: Ngày Bánh quế Quốc gia
Nói gì thì nói, “quốc bánh” của Thụy Điển vẫn luôn là bánh quế (kanelbulle), và 4/10 được chọn là Ngày Bánh quế Quốc gia kể từ năm 1999.
Cách làm bánh quế thì dễ đến mức một kẻ “vô tri” về bánh ngọt như mình đây cũng làm được và làm ngon hẳn hoi. Mình không thích bánh quế mua ở tiệm bánh hoặc siêu thị vì quá nhiều đường (mình đặc biệt ghét những hạt đường to đùng trang trí bánh). Bánh quế ngon nhất là bánh nhà làm hoặc bánh mới nướng của quầy cafe trong IKEA – ăn không dừng được luôn.
Tháng 11: Bánh Gustav Adolf và bánh wiener
Ngày bánh wiener là 22/11. Bánh wiener là một loại pastry vô cùng phổ biến, thường hiện diện trong hình dáng tròn và hơi trũng ở giữa với nhân kem vanila hoặc mứt dâu. Hình dạng và nhân bánh được biến tấu rất đa dạng và không bao giờ nhận được bất cứ lời từ chối nào của mình. Xét về khẩu phần cho một cốc cà phê fika thì bánh wiener là vừa vặn nhất.
Tháng 11 ở Thụy Điển còn có một ngày bánh hết sức đặc biệt: Ngày bánh Gustav Adolf (Gustav Adolfsbakelse) 6/11. Vào ngày này, người ta có truyền thống ăn một miếng bánh nhỏ có in hình Gustav II Adolf để tưởng niệm vị vua đã đặt nền móng cho một đế chế Thụy Điển hùng mạnh (Great Power).
Tháng 12: Uống glögg ăn bánh nhụy hoa nghệ tây (lussekatt)
Bánh nhụy hoa nghệ tây là loại quà vặt fika chỉ xuất hiện trong dịp Giáng sinh. Saffron vốn là một loại gia vị quý hiếm và đắt đỏ nên chỉ vào dịp lễ đặc biệt này người ta mới thường dùng đến. Trong kinh thánh, loại bánh này có một câu chuyện riêng. Bánh có hình dáng gần giống số 8 (julgalten) không lẫn đi đâu được, điểm xuyết hai quả nho khô ở chính giữa hai đầu tròn. Công thức bánh cũng siêu đơn giản và dành cho mọi đối tượng.
Tháng cuối năm, người người náo nức mong chờ kỳ nghỉ Giáng sinh và năm mới. Những phiên chợ Giáng sinh bắt đầu mọc lên, bên cạnh những quầy hàng đồ thủ công, pho mát, thịt muối và antipasti, còn có những gian hàng tỏa khói glögg thơm ngào ngạt.
Vợ chồng mình cũng thường mua glögg (có cồn và không cồn) về để mời khách đến nhà uống. Glögg đun trong nồi đến khi hơi nóng (vì nóng quá thì bay hết cồn), rồi đổ ra một chiếc nồi sứ Giáng sinh, đặt trên một chiếc “bếp lò” nhỏ được giữ nhiệt bằng nến. Múc glögg ra những chiếc cốc nhỏ, thêm mấy quả nho khô và hạnh nhân, cắn miếng bánh nhụy hoa nghệ tây là thấy trong lòng rạo rực tết nhất.
Swedish Fika – Go Royal
Tất nhiên, còn có nhiều loại quà vặt fika cực kỳ thông dụng như bánh máy hút bụi (dammsugare) và bánh hạnh nhân (mazarin) nhưng mình không thích vì chúng quá ngọt và trông không hấp dẫn. Bạn có thể nhận ngay ra bọn chúng trong video hát rap Swedish Fika – Go Royal nổi tiếng của hai chàng trai Oskar Kongshöj và Gustaf Mardelius.